Giải pháp ưu tiên phát triển đô thị bền vững ở Việt Nam trong 10 năm tới: Thành phố công trình xanh

MTXD - Đô thị bền vững là giải pháp hiệu quả cho "Chương trình phát triển bền vững” được Liên hợp quốc phê chuẩn năm 1992, và là hành động hiệu quả cho quá trình “Đô thị hóa” gây ảnh hưởng xấu đến môi trường – sinh thái, đang phát triển nhanh chóng trên thế giới trong gần 1,5 thế kỷ qua. Đô thị bền vững với ưu tiên hàng đầu giảm tiêu thụ năng lượng hóa thạch, giảm phát thải khí nhà kính chính là đóng góp to lớn để cứu Trái đất khỏi thảm họa hủy diệt do Biến đổi khí hậu, bên cạnh việc mang lại cuộc sống vệ sinh, an toàn, trong lành cho cư dân.

PGS - TS Phạm Đức Nguyên báo cáo tại Hội thảo quốc tế: “Quản trị rủi ro và phát triển đô thị bền vững”. Viện Nghiên cứu Phát triển bền vững Vùng phối hợp với Học Viện Khoa học xã hội tổ chức ngày 29/10/2021 tại Hà Nội.​

Để làm được ưu tiên này, các đô thị phải thực hành tốt “Phong trào Công trình xanh”, nhằm xây dựng các tòa nhà bảo tồn được hệ sinh thái đô thị, vận hành ít gây ảnh hưởng xấu đến môi trường, giảm thiểu tiêu thụ năng lượng hóa thạch, nhờ đó giảm phát thải khí CO₂, bảo tồn tài nguyên thiên nhiên và tạo được môi trường sống tốt nhất cho con người. Công trình xanh được coi là một trong các giải pháp hiệu quả chống lại Biến đổi khí hậu.

Phong trào Công trình xanh đã phát triển trong khoảng 100 quốc gia trên thế giới từ năm 1990 đến nay và đạt được những kết quả vượt quá chờ đợi. Tuy vậy, Việt Nam gần như chưa có phong trào này, dù đã có những bước đi đầu tiên từ năm 2011.  

Báo cáo đề xuất phát động phong trào “Thành phố công trình xanh”- theo tấm gương thành công của một số thành phố trên thế giới - nhằm tạo cơ sở để phát triển nhanh chóng và mạnh mẽ phong trào công trình xanh trên lãnh thổ Việt Nam trong khoảng 10 năm tới.

Phát triển bền vững và Đô thị bền vững 

Danh từ “Phát triển bền vững/sustainable development) ra đời năm 1987 trong Báo cáo “Tương lai chung của chúng ta /Our Common Future” do Hội đồng Môi trường và phát triển thế giới (World Commission on Environment and Development) công bố, trong đó định nghĩa “Tăng trưởng kinh tế cần được quản lý để tài nguyên thiên nhiên sử dụng sao cho cuộc sống của các thế hệ tương lai được bảo đảm. Phát triển bền vững bao hàm các đường lối phát triển chính trị và kinh tế xã hội đáp ứng các nhu cầu hiện tại mà không ảnh hưởng tới nhu cầu của các thế hệ tương lai”. Nói vắn tắt: “Phát triển bền vững là sự phát triển đáp ứng những nhu cầu hiện tại mà không làm tổn hại đến khả năng của các thế hệ tương lai trong việc đáp ứng nhu cầu của họ”. Năm 1992 Hội nghị thượng đỉnh trái đất về môi trường và phát triển thông qua “Chương trình nghị sự 21 (Agenda 21)”. 179 nước tham gia đã cam kết tuân theo và phê chuẩn các “Chương trình phát triển bền vững” của nước mình.

Trong hoàn cảnh đó hoạt động Đô thị bền vững (sustainable cities) ra đời – như một giải pháp hàng đầu để Phát triển bền vững: Đô thị bền vững là đô thị trong đó các Hệ sinh thái tự nhiên và nhân tạo (do con người tạo ra) có đủ điều kiện để bảo tồn, tái tạo và phát triển, nhờ đó môi trường sống được cân bằng, trong sạch, vệ sinh. Đô thị bền vững là giải pháp hiệu quả cho vấn đề “Đô thị hóa” đang phát triển nhanh chóng theo hướng văn minh trên thế giới, nhưng lại gây ảnh hưởng xấu đến môi trường - sinh thái đô thị và quốc gia.

Gần 1,5 thế kỷ qua, đô thị hóa đang phát triển rất nhanh trên thế giới. Năm 1880 mới chỉ có 4% dân số thế giới sống trong các đô thị. Hai mươi năm sau, năm 1900, dân số đô thị đã tăng lên 14% và năm 2000 đã có 2,8  tỷ người (~47%) sống ở các đô thị (thống kê LHQ). Theo dự báo của LHQ và Ngân hàng thế giới (WB) tới năm 2025 sẽ có 2/3 dân số thế giới, khoảng 5 trong 8 tỷ người, sống trong các đô thị (theo “Định hướng quy hoạch tổng thể phát triển đô thị Việt Nam”: năm 2015 đô thị hóa đạt 38%, chỉ tiêu năm 2025 đạt 50% với khoảng 52 triệu người).

Đô thị hóa là con đường phát triển tất yếu của thế giới văn minh. Nhưng Đô thị hóa cũng làm mất đất canh tác, phá hủy rừng cây, lấp kín nhiều ao hồ, làm suy thoái tài nguyên, còn chất thải đô thị làm xấu môi trường sống của con người. Đô thị hóa đòi hỏi nhu cầu xây dựng các công trình nhà ở, nhà công nghiệp, giao thông, công trình phục vụ văn hóa đời sống, do đó điện năng tiêu thụ ngày càng nhiều, thải vào khí quyển Carbon dioxide (CO₂), là “khí nhà kính / Greenhouse Gas” (GHG) chủ yếu, làm nóng Trái đất, gây ra Biến đổi khí hậu (BĐKH). Vì vậy nhiệm vụ trọng tâm của Đô thị bền vững còn phải là giảm tiêu thụ năng lượng hóa thạch, giảm phát thải khí nhà kính để cứu Trái đất khỏi thảm họa hủy diệt do BĐKH. Việt Nam chúng ta lại là một trong ba quốc gia chịu ảnh hưởng lớn nhất của thảm họa này (Hình 1).

Những vùng dân cư ven biển sẽ bị thiệt hại nặng nề do BĐKH (Nguồn: IPCC – UNITED NATIONS)

Những năm gần đây có thêm khái niệm Đô thị xanh và thêm vào tiêu chí “Không gian xanh/Green Space”, xét đến tỷ lệ vườn cây và công viên đô thị trên mỗi người dân (không xét cây xanh đường phố). Thành phố Vienna với 120 m² không gian xanh cho mỗi người dân, được coi là “thành phố đáng sống nhất (most liveable citie)” châu Âu. Tổ chức Y tế thế giới (WHO) khuyến nghị, xét về sức khỏe cộng đồng, mỗi thành phố tối thiểu phải có 9 m²không gian xanh cho mỗi người, tốt nhất là 10 - 15 m². (Hà Nội hiện nay chỉ có 0,9 m²/ người, thấp hơn 10 lần khuyến nghị của WHO).

Như vậy, chúng ta có thể đồng nhất hai khái niệm Đô thị bền vững và Đô thị xanh với các tiêu chí quan trong nhất: (1) Đô thị tiêu thụ ít năng lượng (xanh về năng lượng), (2) Thải ít khí CO₂ (xanh về môi trường), (3) Có tỷ lệ không gian xanh lớn (xanh về môi trường sống), (4) Bảo tồn và tôn tạo hệ sinh thái (xanh về sinh thái). 

1. Biến đổi khí hậu (BĐKH) và công trình xanh (CTX)

Khí nhà kính làm tăng nhiệt độ trái đất là nguyên nhân gây ra BĐKH, trong đó, khí CO₂ phát thải chủ yếu do đốt nhiên liệu hóa thạch, chiếm 57% trong hiệu ứng nhà kính. 

Thế kỷ 20 Trái đất đã ấm lên 1,0 ^oC, cao hơn so với kịch bản xấu nhất (0,8 ^oC), “ấm hơn bất kỳ thế kỷ nào trong 1000 năm vừa qua” theo đánh giá của 2500 nhà khoa học thuộc 130 nước thuộc Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP). Mới đây, ông Grahame Madge - người phát ngôn Văn phòng Khí tượng Anh (Met), thuộc cơ quan khí tượng quốc gia của Anh (nói với VnExpress) "Theo đánh giá toàn cầu của chúng tôi về các điều kiện khí tượng hiện nay, Việt Nam đang hứng chịu những tác động thời tiết tồi tệ nhất thế giới"!  

Nồng độ khí CO₂ trong khí quyển trái đất đã tăng từ 350 ppm (1 ppm = 2 tỉ tấn CO₂) năm 1990 lên 390 ppm năm 2010, 400 ppm năm 2015, 405,5 ppm năm 2017, … Nếu đạt 450 ppm, nhiệt độ trái đất sẽ tăng lên 2,0 ^oC – dự báo sẽ xẩy ra năm 2035, nếu không có ứng phó phù hợp. Khi đó sẽ gây ngập lụt các vùng đồng bằng thấp ven biển và nhấn chìm nhiều quốc đảo!

GS. Martin Ress, nhà vũ trụ học, nhà vật lý thiên văn thuộc Đại học Cambridge đánh giá khả năng hủy diệt Trái đất do BĐKH là 60%.

Đô thị hóa phát triển đòi hỏi tiêu thụ ngày càng nhiều năng lượng, từ xây dựng, bảo hành công trình, duy trì hoạt động trong các tòa nhà và cả khi phá hủy. Theo Hội đồng Công trình xanh Mỹ (USGBC), năng lượng sử dụng hàng năm của nhà ở và nhà thương mại là 39%, cộng thêm năng lượng tự thân khi chế tạo vật liệu xây dựng, vận chuyển chúng đến nơi xây dựng và lắp đặt vào công trình, thì tổng năng lượng tiêu thụ cho nhà cửa là 48%.Nghiên cứu tại Đài Loan cho biết tỷ lệ phát thải CO₂ gắn với công nghiệp xây dựng - kiến trúc là trên 40% ở các nước xứ lạnh.  Trong khi đó, Hội thảo về CTX châu Phi năm 2010 đánh giá “hoạt động xây dựng công trình đã tiêu hao 56% năng lượng của khu vực”. Như vậy, có thể nói rằng lĩnh vực xây dựng nói chung, và nhà cửa nói riêng, góp khoảng “một nửa nguyên nhân” gây ra BĐKH [1].

Trong hoàn cảnh đó, năm 1990 phong trào “Công trình xanh” ra đời tại Anh quốc.

Công trình xanh / Green Building (CTX) hay Tòa nhà xanh (Green Building) là những tòa nhà được xây dựng bảo tồn được hệ sinh thái địa điểm và khu vực, vận hành ít ảnh hưởng xấu đến môi trường đô thị, giảm thiểu tiêu thụ năng lượng hóa thạch, nhờ đó giảm phát thải khí CO₂, bảo tồn tài nguyên thiên nhiên, đặc biệt là tài nguyên nước và tạo được môi trường sống tốt nhất cho con người (Hình 2). CTX đánh giá toàn diện chất lượng tòa nhà, trong đó phần hiệu quả năng lượng có tỷ lệ điểm cao nhất. Trong các Hệ thống đánh giá CTX thế giới, tỷ lệ điểm về giảm tiêu thụ năng lượng thường chiếm 1/3, thậm chí 50% (Hệ thống GM Singapore chiếm 61%). Điểm bảo vệ hệ sinh thái khoảng 20%, điểm của mỗi phần Hiệu quả nguồn nước, vật liệu và môi trường trong nhà khoảng 10%. 

Năm lĩnh vực tiêu chí của CTX [2]

Ban đầu (những năm 1990- 2000) Công trình Xanh  mới chỉ như một làn sóng (the Wave), đến năm 2006 đã trở thành cơn bão (the Storm) và đến 2009 - 2010 được coi là “Cuộc cách mạng Công trình xanh / The Green Building Revolution” [2]. Ngày nay CTX đã trở thành một Phong trào (Green Buildng Movement) rộng trên toàn cầu, trong hơn 100 quốc gia. Khẩu hiệu của CTX là “10 hơn một / 10 heads are better than one”, khi đó, CTX sẽ làm thay đổi môi trường trái đất để cuộc sống con người trên thế giới trở nên tốt đẹp hơn và ngăn chặn BĐKH toàn cầu. 

Năm 2005 Hội đồng CTX Mỹ (USGBC) đã tổng kết 10 năm (1995 - 2005) thực hiện Chương trình CTX cho các kết quả như sau [2]:

(1)   Tiết kiệm 30% - 50% nước và năng lượng, nhờ đó  giảm phát thải CO₂;

(2)   Giảm chi phí bảo dưỡng 10 - 15%, đặc biệt về vận hành năng lượng;

(3)   Năng suất lao động tăng 3% - 5%;

(4)   Nguy cơ bệnh tật giảm > 5%, nâng cao sức khỏe người sở hữu;

(5)   Giá trị công trình tăng, thương hiệu Công ty xây dựng nổi bật;

(6)   CTX là cam kết bảo đảm bền vững về môi trường.

Tại Mỹ năm 2000 có 1.500 tòa nhà xanh, đến năm 2006 đã có 5.000 công trình được cấp chứng chỉ CTX với tổng diện tích sử dụng là 50 triệu m². 

Đài Loan, sau 7 năm thực hành CTX (2000 - 2007) đã tiết kiệm được 432 triệu kWh điện, giảm được 285.000 tấn CO₂, tương đương lượng hấp thụ của 950 ha rừng, giảm 18,3 triệu m³ nước sạch [3].

Singapore năm 2012 đã có 1500 công trình được nhận chứng chỉ CTX, chiếm 21% tổng số lượng các công trình xây dựng. Dự kiến năm 2030 sẽ có 80% công trình đạt chứng chỉ CTX [4]. 

Tại Malaysia năm 2010 đã có vài trăm công trình đạt chứng chỉ CTX với tổng diện tích sàn là 50 triệu feets vuông. Hiện nay số lượng CTX đã tăng nhiều lần.

Ấn Độ với khởi đầu khiêm tốn năm 2003 đạt 20.000 feet vuông diện tích CTX trên cả nước. Ngày nay (đến tháng 11 năm 2020) đã có hơn 6.222 dự án đăng ký với Hội đồng CTX Ấn Độ (IGBC), diện tích hơn 7,71 tỷ feet vuông (tăng gần 400 lần), trong đó có 2.098 dự án được chứng nhận đạt Chứng chỉ CTX.

Hội đồng CTX thế giới (WorldGBC), chính thức thành lập vào năm 2002, là tổ chức quốc tế lớn nhất, liên minh các Hội đồng công trình xanh (GBC) quốc gia. Năm 2020 WorldGBC có 70 Hội đồng thành viên của hơn 80 quốc gia với 36.000 công ty thành viên (năm 2010 mới có 21.000 công ty thành viên).

 Báo cáo thường niên năm 2015/2016 của Hội đồng Công trình Xanh Thế giới (WorldGBC) xác nhận: Hội đồng CTX các nước đã cấp Chứng chỉ CTX cho các công trình xây dựng ở nước mình với tổng diện tích 1,04 tỷ m² , bằng 10 lần diện tích của TP Paris. Báo cáo WorldGBC năm 2019/2020 cho biết diện tích được cấp chứng chỉ CTX đạt 3,57 tỷ m² (tăng lên 3,43 lần sau 5 năm) và sử dụng năng lượng tái sinh tăng 21%.

Tháng 12/ 2015, tại Hội nghị thượng đỉnh COP 21 Paris, các nhà lãnh đạo thế giới lần đầu tiên công nhận “CTX phải và sẽ là một phần giải pháp cho BĐKH / Green Buildings must and will be part of the solution to climate change”. Từ đây, CTX chính thức được coi là giải pháp hiệu quả chống lại hiểm họa đe dọa sự tồn vong của Trái đất.

Nhân dịp Hội nghị COP 21 đạt được “Thỏa thuận lịch sử về Biến đổi khí hậu” với 195 nước tham gia, Hội đồng CTX Thế giới đã hợp tác với chính phủ Pháp, Hoa kỳ và Chương trình Môi trường Quốc tế tổ chức “Ngày tòa nhà / Buildings Day”. Tại đây Hội đồng Công trình Xanh Thế giới đã phát động “Xây dựng xanh hơn / Better Build Green” và “Hành trình đến ngày các tòa nhà không phát thải khí nhà kính / Net Zero / Journey to Net Zero Emission Buildings” - với mục tiêu “bảo đảm đến năm 2050 tất cả tòa nhà không phát thải khí nhà kính / to make sure that all buildings are net zero carbon by 2050” [5].

Tất cả các Hội đồng CTX các nước cam kết với Hội đồng Công trình Xanh Thế giới đến năm 2050 sẽ giảm 84 tỷ tấn CO₂  cho 8,5 tỷ người trên thế giới (Hình 3) [5].

Nhà cửa phát thải ~30% khí CO₂ và sử dụng khoảng 14% nước sạch  và sẽ có 8,5 tỷ người dân đô thị năm 2030. Cam kết của WorldGBC: 1. Nhiệt độ toàn cầu tăng dưới 2^oC; 2. Giảm 84 tỷ tấn CO₂ ; 3. Bảo đảm tất cả tòa nhà không phát thải CO₂  (tòa nhà  “Net Zero”).

1. Phương thức hoạt động phong trào CTX và kiến nghị cho Việt Nam

● Hai mô hình lãnh đạo hoạt động của phong trào CTX thế giới

Mô hình 1: Phần lớn các nước phát triển trên thế giới coi hoạt động CTX dựa trên nguyên tắc tự nguyện theo hướng thị trường, do các tổ chức phi chính phủ (các Hội đồng CTX/ GBC) điều hành, đánh giá và cấp chứng chỉ. Vai trò của Chính quyền các địa phương và Chính phủ trung ương là khuyến khích, ủng hộ nhất là ở giai đoạn phát triển đầu tiên (1990 – 2005).

Theo kinh nghiệm phát triển CTX của Mỹ [2], sự ủng hộ của Chính phủ thể hiện:   

(1) Nhà đầu tư được ưu tiên vay vốn. Ví dụ Bang Oregon (Mỹ) cho mỗi Công trình có diện tích 10.000 m²nhận chứng chỉ “Bạch kim” được vay 2$ / foot².

(2) Giảm thuế: Vài ví dụ:

- Bộ luật Nevada năm 2005 giảm thuế tới 50% trong 10 năm đối với công trình đạt chứng chỉ Bạc. 

- Chính sách năng lượng Liên bang (Mỹ) năm 2005 có khích lệ giảm thuế cho việc sử dụng điện và nước nóng mặt trời trong nhà ở (bảng 1).

Bảng 1- Chính sách năng lượng Liên bang (Mỹ) năm 2005

 - 42 tổ chức phi lợi nhuận đã trao tổng số tiền thưởng là $7.200.000 (TB ~ $171.000/ dự án). 

Ngày nay, khi phong trào CTX đã phát triển mạnh mẽ, các Chủ đầu tư đã nhận thức được vai trò và trách nhiệm với xã hội, với Trái đất, các giải thưởng không còn đặt ra nữa.

(4)  Ưu tiên hoặc hỗ trợ cấp phép cho các dự án cam kết xây dựng các công trình đạt chứng chỉ Vàng hay Bạch kim.

(5)  Đòi hỏi của chính quyền. Ví dụ năm 2001, UB thành phố Seattle lần đầu tiên ở Mỹ ban hành chỉ thị yêu cầu các công trình công cộng mới diện tích trên 500 m² phải đạt chứng chỉ CTX Bạc. Năm 2004, thành phố Vancouver, Colombia yêu cầu các tòa nhà công cộng mới phải đạt chứng chỉ Vàng. Thống đốc Bang California yêu cầu các công trình muốn được cấp phép xây dựng ở đây phải đạt từ chứng chỉ CTX bạc trở lên (trên bạc là vàng và bạch kim). 

Mô hình 2: Tại một số nước đang phát triển phong trào CTX lại do Chính phủ trực tiếp lãnh đạo, điều hành, như Đài Loan, Singapore, Trung quốc, ... 

Khi được nhà nước quan tâm Phong trào CTX sẽ phát triển nhanh và mạnh mẽ hơn, thậm chí đưa vào các Chương trình lớn, trọng điểm quốc gia. Ví dụ:

- Đài Loan: Năm 1999 phong trào CTX bắt đầu khởi động, thì năm 2001 Chính phủ phê chuẩn “Chương trình đẩy mạnh CTX” (GB Promotion Program). Năm 2002 CTX trở thành “Chính sách quốc gia” (National Policy) và được xếp như là phần quan trọng của “Thách thức 2008 - Chương trình trọng đại phát triển quốc gia”(Challanging 2008 – National Major Development Plan) [4]. Nhờ có một bộ máy điều hành tập trung, có năng lực do Bộ Nội vụ trực tiếp lãnh đạo, nên chỉ sau 7 năm đã đạt được thành tựu to lớn và được đánh giá là một trong 3 nước có hoạt động CTX đứng đầu thế giới khi đó. 

- Singapore năm 2005 – 2010 có Chương trình lớn quốc gia về CTX (Green Building Master Plan) lần thứ nhất. Tiếp đó năm 2010 đã ban hành Chương trình CTX tiếp theo cho năm 2010 – 2030 với mục tiêu tới năm 2030 sẽ có 80% công trình đạt chứng chỉ CTX [5]. Cách tổ chức hoạt động, nhờ đó hiệu quả cao của phong trào CTX Singapore rất ấn tượng đối với cá nhân tôi.

● Phong trào CTX Việt Nam hiện nay

Năm 2007, Hội đồng công trình xanh Việt Nam (VGBC) được thành lập, là chi nhánh của Hội đồng CTX California - một tổ chức phi chính phủ. Năm 2011, VGBC đưa ra Hệ thống đánh giá CTX đầu tiên ở Việt Nam, gọi là Lotus. 

Năm 2011 Hội Môi trường xây dựng Việt Nam (MTXDVN) thành lập “Hội đồng công trình xanh Việt Nam (GBCVietnam)”, được sự bảo trợ của Bộ Xây dựng. Hội MTXDVN đã được Bộ xây dựng giao xây dựng “Chiến lược phát triển CTX ở Việt Nam năm 2020 – 2030” và xây dựng “Hệ thống tiêu chí CTX Việt Nam”. Hai đề tài này đã hoàn thành, được Hội đồng khoa học Bộ nghiệm thu và bàn giao cho Bộ Xây dựng năm 2014. Bộ Xây dựng cũng giao cho Hội MTXDVN đánh giá thử nghiệm một công trình theo Hệ thống tiêu chí này. Tuy vậy, phong trào CTX chỉ dừng lại ở đây.

Nhân kỷ niệm ngày Kiến trúc Việt Nam 27/4/2011, Hội Kiến trúc sư Việt Nam đã thành lập “Hội đồng Kiến trúc xanh Việt Nam” và ra “Tuyên ngôn Kiến trúc xanh Việt Nam” trong đó nêu rõ Kiến trúc xanh “là hướng phát triển của Kiến trúc Việt Nam vì cuộc sống tốt đẹp của ngày hôm nay, không tổn hại đến cuộc sống mai sau và vì sự phát triển trường tồn của đất nước”. Sau khi công bố các Tiêu chí Kiến trúc xanh Việt Nam (tỷ lệ điểm: Kiến trúc 32% + CTX – 68%), từ năm 2012, cứ hai năm một lần Hội Kiến trúc sư lại tuyển chọn và trao “Giải thưởng kiến trúc xanh” cho các công trình xuất sắc đã xây dựng trên đất nước ta. 

Theo số liệu thống kê tại “Tuần lễ CTX Việt Nam năm 2020” đến quý 3 năm 2020, Việt Nam có 155 dự án đạt Chứng chỉ CTX (EDGE - 41 dự án, LEED - 83 dự án và LOTUS - 31 dự án) với tổng diện tích sàn là 3.325.000 m² . Lưu ý rằng con số này tính cả các công trình mới trên hồ sơ thiết kế, trong khi chứng chỉ CTX chính thức chỉ trao cho các công trình đã đưa vào sử dụng ít nhất 2 năm.

Đến năm 2020 ở Việt Nam có 155 dự án đạt Chứng chỉ CTX là con số quá “khiêm tốn”, chứng tỏ CTX ở Việt Nam mới đi những bước đầu tiên, chưa có phong trào hoạt động thực sự và chưa được sự quan tâm đúng mức của các cơ quan nhà nước và xã hội. 

Nguy cơ BĐKH trái đất đang diễn biến ngày một trầm trọng hơn, và Việt Nam sẽ là một trong ba quốc gia có thể chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của hiện tượng này. Hơn 100 quốc gia trên thế giới đang nỗ lực thực hành cuộc “Cách mạng công trình xanh” trong lĩnh vực xây dựng để cứu Trái đất. Chúng ta không thể đứng ngoài, mà cần phải có một khởi đầu mạnh mẽ để nhanh chóng phát triển Phong trào CTX, chung tay cứu Trái đất và cứu chính đất nước ta.

● Kiến nghị cho Việt Nam: “Thành phố công trình xanh”

Chính quyền nhiều thành phố trên thế giới rất coi trọng vai trò Phong trào CTX trong xây dựng thành phố bền vững của mình. Khi thành phố có nhiều tòa nhà xanh, điện năng tiêu thụ toàn thành phố sẽ giảm đáng kể, phát thải khí nhà kính sẽ giảm theo, hệ sinh thái đô thị, tài nguyên bao gồm cả vật liệu và nước được bảo tồn, môi trường đô thị và môi trường sống trong nhà trở nên tốt hơn… 

Từ đó có thêm khái niệm “Thành phố CTX / Cities for green buildings”. 

Năm 2016 Công ty Tư vấn Quản lý Châu Á Solidiance [6] đã xếp hạng “10 thành phố hàng đầu thế giới về CTX” dựa trên 4 lĩnh vực Tiêu chí đánh giá, trong đó ba lĩnh vực tập trung vào tổng số công trình xanh, hiệu suất CTX và mục tiêu phát triển CTX, và lĩnh vực thứ tư là các sáng kiến và chính sách của phong trào xanh thành phố trong tương lai. Đó là:

(1) Cảnh quan công trình xanh toàn thành phố (City-wide Green Building Landscape), chiếm tỷ lệ điểm 30%.    

Đánh giá theo tổng số tòa nhà xanh ở mỗi thành phố: Số tòa nhà xanh và % các tòa nhà xanh so với tổng số tòa nhà, loại chứng chỉ được cấp cho các tòa nhà đó, và số lượng các chuyên gia về CTX đã được chứng nhận trong thành phố.

(2) Hiệu quả và hiệu suất của các tòa nhà xanh / Green Buildings efficiency and performance - tỷ lệ điểm 25%.    

Đánh giá: đo lượng phát thải CO₂ và năng lượng sử dụng trong xây dựng của mỗi thành phố, Lượng khí thải CO₂ và năng lượng tiêu thụ tổng cộng tính trên đầu người và tính theo GDP (lượng tiêu thụ nước cũng được đánh giá nhưng không đủ dữ liệu tin cậy để đưa vào).

(3) Các chính sách và mục tiêu Công trình xanh xanh / Green Building Policies and Targets - tỷ lệ điểm 12,5%.

Đánh giá theo các tiêu chuẩn và mục tiêu xây dựng các tòa nhà xanh của thành phố và so sánh chúng với các thành phố toàn cầu.

(4) Văn hoá và Môi trường Thành phố Xanh / Green City Culture and Environment - tỷ lệ điểm 32,5%. 

Đánh giá: xem xét các sáng kiến xanh cấp thành phố và đánh giá hiệu quả của các sáng kiến đó, thể hiện văn hoá bền vững của thành phố. Một số tiêu chí cụ thể: - Kế hoạch Hành động về khí hậu, - Mục tiêu giảm phát thải CO₂ (%), - Năng lượng tái tạo tiêu thụ của thành phố (%), - Tái chế chất thải của thành phố (%).

Bằng cách khảo sát thu thập số liệu thực tế, Công ty Solidiance đã xếp hạng “10 thành phố hàng đầu thế giới về CTX” là: 1. Paris, 2. Singapore, 3. London, 4. Sydney, 5. Tokyo, 6. Hongkong, 7. New York, 8. Dubai, 9. Beijing, 10. Shanghai (Hình 4).

 10 thành phố CTX theo số % tòa nhà xanh trên tổng số tòa nhà [6]

Ba thành phố đứng đầu về giảm lượng phát thải khí CO₂ của các tòa nhà là Paris – còn 2 triệu tấn (0,7508 T/người), Sydney – còn 5 tr. tấn (0,9473 T/người), Singapore – 15 tr. tấn (2,7120 T/người). Trong khi đó Thượng Hải – 96 tr. tấn (3,9675 T/người), Dubai 27 tr. tấn (11,4155 T/người), cao nhất nhưng vẫn nằm trong tốp 10 TP đứng đầu thế giới về CTX. (xem hình 5 & 6).  Hình 7 giới thiệu một số tòa nhà đạt chứng chỉ CTX của bốn trong 10 thành phố công trình xanh hàng đầu thế giới.

Tổng năng lượng tiêu thụ (GWh), và tính theo đầu người (GWh/ người)

 Phân tích lượng khí thải carbon ở 10 Thành phố (theo tổng số, triệu tấn & theo đầu người, tấn/người)  

Tòa nhà xanh tại các nước: Anh, Trung quốc, Singapore, Australia                   

Chúng ta hãy coi 10 thành phố hàng đầu thế giới về CTX là tấm gương để phát triển phong trào CTX tại thành phố mình, nhằm nâng cao toàn diện chất lượng cuộc sống của người dân đô thị, và đóng góp thiết thực việc hạn chế và đầy lùi BĐKH trên toàn cầu.

Trong khi chờ đợi một phong trào CTX phát triển mạnh mẽ trên toàn quốc, chúng ta hãy bắt đầu bằng Phong trào xây dựng “Các thành phố CTX / Cities for green buildings”. 

Đề xuất của chúng tôi: coi Thành phố CTX là Mô hình 3 để phát triển phong trào CTX quốc gia: Các thành phố đứng ra tổ chức, điều hành phong trào CTX, dựa trên những thuận lợi, sáng kiến, chủ trương, chính sách riêng của thành phố mình [7]. Phạm vi quy mô thành phố hoạt động dễ mang lại thành công. Chính quyền thành phố khuyến khích (thậm chí đòi hỏi bắt buộc) các nhà đầu tư phải xây dựng các tòa nhà đạt chứng chỉ CTX khi cấp phép xây dựng, yêu cầu cải tạo các tòa nhà đã xây dựng thành CTX.

Trước mắt trong năm 2021-2022 cần phát động ngay “Phong trào thành phố CTX” tại ba thành phố lớn nhất Việt Nam là Hà Nội, Hồ Chí Minh và Đà Nẵng.

Thuận lợi của mô hình này là:

(1) Mỗi thành phố có đặc điểm, ưu thế khác nhau trong đầu tư, cấp phép xây dựng, từ đó có thể đề xuất các “yêu cầu xanh” ở các mức khác nhau mà các nhà đầu tư phải đáp ứng khi thực hiện công trình;

(2) Từ những đặc điểm, vị trí của mình, lãnh đạo thành phố sẽ có những sáng kiến, chính sách riêng phù hợp và thuận lợi để phát triển thành công phong trào CTX trong thành phố;

(3) Thành công của mỗi thành phố sẽ là tấm gương lôi cuốn các thành phố khác, tạo ra một cuộc thi đua giữa các thành phố, nhờ đó sẽ lan tỏa và tạo thành phong trào quốc gia.

Để thực hiện: mỗi thành phố cần có một Ban lãnh đạo phong trào thành phố CTX với nhiệm vụ:

• Đề xuất các chủ trương, kế hoạch, chương trình, sáng kiến khuyến khích xây dựng CTX và mục tiêu chiến lược xây dựng Thành phố CTX trong 10 – 15 năm tới, đệ trình lãnh đạo thành phố xem xét, phê duyệt;
• Lựa chọn và xây dựng một Hệ thống tiêu chí đánh giá CTX phù hợp với điều kiện Việt Nam và thành phố. Có thể bổ sung thêm (hoặc nhấn mạnh hơn) các tiêu chí;
• Tổ chức đánh giá và cấp chứng chỉ CTX.
• Chúng tôi tin tưởng với cách làm này, sau 5 – 10 năm chúng ta sẽ có một số Thành phố CTX sánh kịp thế giới, tạo thành phong trào thi đua giữa các thành phố, đô thị trên toàn quốc, nhờ nâng cao nhận thức xã hội, sẽ có Phong trào CTX phát triển mạnh mẽ ở Việt Nam.

Tài liệu tham khảo

1. Phạm Đức Nguyên. Phát triển kiến trúc bền vững, kiến trúc xanh ở Việt Nam. NXB Trí thức. 2012, 2015, 2017.

1. Jerry Yudelson. The Green Building Revolution. Island Press. 2008.
2. Architectur & Building Research Institute Ministry of Interior, Taiwan. Good to be Green. Green Building Promotion Policy in Taiwan. 2006.
3. 2^nd Green building master plan. BCA, Singapore. 2010.
4.  WorldGBC. Internet. 2010, 2015, 2020.
5.  Solidiance. The top 10 global cities for green buildings. 2016.
6.  Phạm Đức Nguyên. Xây dựng đô thị bền vững. Kỳ vọng của các thành phố Việt Nam    10 – 15 năm tới. Tạp chí kiến trúc. Hội Kiến trúc sư Việt Nam. Số 312. 4.2021 

Đã báo cáo tại Hội thảo quốc tế: “Quản trị rủi ro và phát triển đô thị bền vững”. Viện Nghiên cứu Phát triển bền vững Vùng phối hợp với Học Viện Khoa học xã hội tổ chức ngày 29/10/2021                                                                                                                  

   PGS-TS PHẠM ĐỨC NGUYÊN

Phó Chủ tịch, Tổng thư ký Hội Môi trường Xây dựng Việt Nam

Phó Chủ tịch Hội đồng Công trình xanh Việt Nam, Hội Môi trường Xây dựng Việt Nam

Ủy viên Hội đồng kiến trúc xanh, Hội Kiến trúc sư Việt Nam