Hạ tầng xanh trong phát triển Bền vững: Tính tất yếu của xu thế phát triển đô thị ở Việt Nam

Hiện nay, với các chủ đầu tư, nhiều công trình kiến trúc của Việt Nam đặc biệt coi trọng yếu tố xanh bền vững của môi trường trong xây dựng. Họ đều thừa nhận rằng, điều đó không chỉ mang lại nhiều lợi ích cho người sử dụng mà còn mang lại nhiều lợi ích cho xã hội, cộng đồng cũng như truyền đi thông điệp bảo vệ môi trường.

Thực trạng hè đường và thoát nước mặt và hạ tầng xanh

Tôi cho rằng Hạ tầng Xanh là hướng đi phải làm ngay khi đầu tư xây dựng mới hoặc cải tạo hạ tầng đô thị. Đối với cấp quản lý Nhà nước thì Hạ tầng Xanh sẽ giải quyết được một số bất cập hiện nay: Đó là ô nhiễm nguồn nước và tình trạng ngập lụt cục bộ. Chúng ta đều biết về hệ thống hạ tầng đô thị nhất là các đô thị lớn, các TP Việt Nam đều được thiết kế các hệ thống thoát nước hè đường (nước mưa), thu gom theo các lưu vực, qua hệ thống cống đổ ra sông – hồ, hầu như không có các giải pháp tự thấm hoặc tương tự. Theo báo cáo ở các đô thị trên thế giới, hiện trạng này được mô tả là khi nước mưa chảy vào cống rãnh, nó mang theo dầu máy (của phương tiện giao thông), trầm tích và các chất dinh dưỡng dư thừa như nitơ và phốt pho qua các đường ống và thải những chất ô nhiễm này vào các con sông của TP. Mặt khác, hệ thống cống rãnh phải đủ lớn và được duy trì tốt để có thể đương đầu với những cơn mưa lớn.

Chúng ta đã quen với các kết cấu mặt đường và vỉa hè loại kín, nước mưa sẽ tạo dòng chảy mặt về các vị trí thu gom nước (cửa thu trên bó vỉa) ra các cống ngầm và đổ ra sông. Với cấu tạo kiểu này, có thể thấy rằng trong các đô thị mật độ cao, lượng nước do mưa chảy tạo dòng chảy trên mặt đến 95%, do vậy cần một hệ thống thoát nước lớn, thực tế chỉ phục vụ trong một khoảng thời gian ngắn trong năm (mấy tháng mùa mưa).

Sơ đồ thể hiện sự thay đổi dòng chảy mặt và dòng thấm tự nhiên

Đây cũng là tình trạng chung ở nhiều đô thị lớn trên thế giới. Và để khắc phục thì từ những năm đầu thập niên 2000, Cơ quan Bảo vệ Môi trường Hoa Kỳ (EPA) đã khuyến nghị sử dụng cơ sở Hạ tầng Xanh để cắt giảm dòng chảy của nước mưa, nó sẽ đóng một vai trò quan trọng trong việc giảm tải những bất cập trên. Cách quan trọng để giảm nước mưa là chuyển một số bề mặt lát đá cứng của TP như mái nhà, đường phố và bãi đậu xe, thành các túi có chức năng như bọt biển, thấm nước mưa, thay vì hoạt động như máng dẫn để thoát nước mưa. Giảm lưu lượng nước mưa cũng sẽ làm giảm lượng chất dinh dưỡng dư thừa và trầm tích đến các vùng nước.

Minh họa Hạ tầng Xanh đô thị

Bên cạnh việc mái xanh giúp chuyển hướng nước từ hệ thống cống rãnh, chúng có thể giúp hạ nhiệt các tòa nhà, giảm chi phí điều hòa không khí. Do đó, ngoài hiệu quả tiết kiệm năng lượng, cơ sở hạ tầng xanh còn mang lại những lợi ích khác. Nhiều nghiên cứu ở các đô thi trên thế giới và ở Việt Nam (như Ecopark) cho thấy giá trị bất động sản tăng lên sau khi thực hiện quy hoạch cơ sở hạ tầng xanh rộng khắp và đo lường thấy mức độ hài lòng của người dân trong các khu vực phủ xanh tăng lên.

Kinh nghiệm và các giải pháp hạ tầng xanh

Một cách tiếp cận mà các nước phát triển đã áp dụng để giải quyết vấn đề này là áp dụng hệ thống lát mặt có thể cho phép nước mưa thấm xuống và lưu trữ tạm lại dưới đáy lớp lát mặt, để từ từ thấm vào nền đất bên dưới hoặc được dẫn ngang đến các vị trí trữ nước. Để làm lớp lát mặt thấm nước có thể sử dụng nhiều loại vật liệu: Bê tông nhựa rỗng, bê tông xi măng loại xốp thoát nước hoặc các vật liệu địa kỹ thuật bằng HDPE chèn bằng cốt liệu đá hoặc sỏi đồng kích cỡ.

Với cách làm như trên, lợi ích cơ bản với hè đường tự thấm là:

1. Giải quyết được một phần thoát nước khi mưa lớn, vì không thể cứ tăng khẩu độ cống thoát nước lên;
2. Tiết kiệm được kinh phí cho phần hệ thống thoát nước;
3. Giữ được độ ẩm của nền đất và không khí trong khu vực, tạo sự mát mẻ, thuận lợi cho cây cỏ phát triển;
4. Với kết cấu mặt đường bằng gạch tự chèn, nếu được thiết kế tối ưu sẽ rẻ hơn so với giải pháp bê tông nhựa, do tải trọng và lưu lượng xe trong khu dân cư không quá lớn và đa số phải dùng kết cấu phủ mặt bê tông nhựa với chiều dày tối thiểu theo quy trình thiết kế áo đường mềm.

Cấu tạo hè – đường tự thấm phù hợp ở Việt Nam

Kết cấu hè đường bằng gạch tự chèn bê tông đúc sẵn, có tính năng thoát nước, là kết cấu khả thi áp dụng được một cách hiệu quả ở điều kiện Việt Nam, cho nhiều hạng mục như vỉa hè, mặt đường, bãi đỗ xe, công viên…

Hệ thống kiểu 1: Thoát nước thẳng đứng hoàn toàn
Hệ thống kiểu 2: Một phần thấm thẳng đứng, một phần được dẫn ngang đến các vị trí trữ nước

Hệ thống này thường được áp dụng ở các khu vực có hiện tượng nước bị ô nhiễm, cần thu gom về xử lý trước khi hoàn trả về môi trường, hoặc ở những nơi khan hiếm nước, khi đó nước thu thập lại có thể xem là nước chưa sạch (grey water) nhưng có thể sử dụng cho một số mục đích khác như tưới cây, rửa xe….

Hệ thống kiểu 3: Hoàn toàn không cho nước thấm phía dưới, chỉ thoát ngang về nơi chỉ định

Cấu tạo nền lát thấm nước bán lọc

Cấu tạo nền lát gạch tự chèn và bó vỉa bê tông cho đường xe chạy

Cấu tạo nền lát cho đường dốc

Hồ trồng cây với mặt layts gạch tự chèn bên trên đất kết cấu

Chi tiết chuyển đổi giữa các mặt lát

Cấu tạo hệ thống thu thoát để kết nối với hệ thống thoát nước chung đô thi:

Cấu tạo hồ thu gnước cho đường gạch bê tông tự chèn thấm nước (PICP)

Cấu tạo kết nối đường thoát nước nmái đến hệ PICP

Cấu tạo giếng quan sát bên ngoài hệ PICP

Hướng phát triển hạ tầng xanh bền vững của các nhà đầu tư BĐS hiện nay

Đối với các nhà đầu tư đất động sản thì yếu tố này cần được xem xét thực hiện khả thi trên hai tiêu chí: Ngân sách và sự hấp dẫn thị trường. Cả hai yếu tố này đã được nhiều nhà đầu tư bất động sản triển khai trong các đô thị của họ như ECOPARK (Dự án Ecopark 1, 2 , Văn Phú INVEST (Dự án Nam Sầm Sơn)…

Theo thống kê của Viện Khoa học môi trường, nhờ lượng cây xanh khổng lồ, giảm thiểu sử dụng bê tông trong xây dựng đường và vỉa hè, vào mùa hè nhiệt độ tại Ecopark thấp hơn khu vực xung quanh 2-3o C. Nếu so sánh nhiệt độ mặt đường tại Ecopark và trong trung tâm TP Hà Nội giữa trưa hè tháng 6, tháng 7, có thời điểm nhiệt độ chênh lệch tới 10oC. Thiên nhiên được tôn trọng và hài hòa với cuộc sống con người đó là điều quan trọng nhất cho việc tạo dựng giá trị bền vững cho Đô thị.

Minh họa 8: Sân hè tự thấm triển khai thực tế tại Khu đô thị Vlasta-Văn Phú Invest

Hình ảnh Hạ tầng Xanh tại Ecopark

Đồng thời với hạ tầng xanh, nhiều chủ đầu tư theo đuổi các chuỗi giá trị Công trình Xanh coi đó như là một mục tiêu của Giá trị bất động sản và đóng góp cho cộng đồng. Số liệu tổng hợp tại Việt Nam trong những năm gần đây cho thấy tỉ lệ các dự án đăng ký Chứng chỉ Xanh (EDGE, LOTUS, LEED) tăng lên đáng kể, không chỉ giới hạn trong thể loại công trình văn phòng hoặc công nghiệp như vài năm trước mà mở rộng sang thể loại công trình cho cư dân như chung cư cao tầng, công trình hỗn hợp (Văn Phú INEVEST trong năm 2021 đầu 2022 đóng góp 254.000m2 diện tích nhà ở cao tầng đạt chứng chỉ xanh EDGE vào thi trường nhà ở).

Ngoài ra, nhiều dự án Khu công nghiệp được nhà đầu tư chú trọng về thiết kế xanh – bền vững, không chỉ đạt giá trị hiệu quả cao về môi trường và tiêu thụ năng lượng mà còn tạo dấu ấn về nghệ thuật kiến trúc.

Hình ảnh Nhà Máy Jakob là “dự án đầu tiên ở Việt Nam mang đến các sảnh sản xuất thông gió tự nhiên hoàn toàn”: Những giàn cây đóng vai trò như một tấm lọc xanh, mang đến một tầm nhìn dễ chịu từ bên trong. Nhà máy xanh độc đáo này được thiết kế bởi Rollimarchini Architects và G8A Architects, dành cho Jakob Rope Systems, (Thụy Sĩ) chuyên sản xuất dây thép không gỉ. Nhà máy được bố trí lấy cảm hứng từ những ngôi làng Việt Nam điển hình, thể hiện qua việc sắp xếp những tòa nhà cao từ hai đến ba tầng bao quanh sân trong, chỗ để xe có mái che, được xếp theo hình chữ L với phần mái uốn lượn, đặt ngay cạnh các khu vực sản xuất

Thay lời kết

Xu hướng bền vững là tất yếu trong phát triển bất động sản đô thị – Hạ tầng Xanh và Công trình Xanh cho các dự án mới hình thành chính là điểm bắt đầu. Từ đó, nhà quản lý chuyên ngành, chính quyền các TP có thể có các chiến lược phù hợp với các đô thị và nhà ở hiện hữu. Chúng ta có thể làm cho các công trình cũ trở nên thân thiện và bền vững với môi trường hơn bằng những phương thức đơn giản khả thi như: Sử dụng không gian tốt hơn, sử dụng nhiều ánh sáng tự nhiên hơn, giảm tiêu thụ năng lượng, đảm bảo chất lượng của không khí bên trong, và tăng cơ hội thông gió tự nhiên cho các công trình.

Dưới góc nhìn của các nhà đầu tư bất động sản có trách nhiệm thì yếu tố này đặt ra vấn đề phát triển Xanh – Bền vững, tôn trọng thiên nhiên cấp bách đến mức: Đó không còn là một tiêu chí tạo giá trị riêng, hoặc xây dựng hình ảnh mà thực sự là một điều kiện bắt buộc phải thực hiện khi phát triển đô thị và nhà ở. Điều này cũng phản ánh sự hiểu và đồng lòng của doanh nghiệp bất động sản với định hướng về “Quy hoạch, xây dựng, quản lý và phát triển bền vững đô thị Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045”. Đồng thời góp phần đáng kể vào các giải pháp tổng thể của Chính phủ đối với các giải pháp căn cơ giải quyết tốt vấn đề ùn tắc giao thông, úng ngập, ô nhiễm môi trường, tích cực thúc đẩy quá trình chuyển đổi mô hình phát triển đô thị theo hướng tiết kiệm năng lượng, giảm phát thải, thực hiện tốt cam kết của Việt Nam tại Hội nghị COP26 về đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

KTS Lê Anh Tuấn
(Bài đăng trên Tạp chí Kiến trúc số 03-2023)