Người Cơ Tu giữ rừng làm du lịch xanh

MTXD - Nơi biên viễn của tỉnh Quảng Nam, có những quần thể rừng ngàn tuổi được người dân Cơ Tu nhiều năm bảo vệ. Họ coi rừng là nhà, và rừng cũng mang lại hệ sinh thái tự nhiên giúp người dân nơi đây sung túc hơn nhờ làm du lịch.

Những cánh rừng ngàn năm tuổi

Khắp huyện biên giới Tây Giang (Quảng Nam) lừng lững những mây trắng trên đỉnh núi, nơi những bóng rừng phủ xuống từng buôn làng. Người Cơ tu nơi biên viễn này vẫn tự hào về rừng. Ở đó, có những rừng đa cổ thủ, rừng Pơmu và Đỗ Quyên với tuổi đời vài trăm năm đã gắn bó mật thiết với người. Với người làng, thì việc cấm xâm hại đến mẹ rừng, nhất là rừng đầu nguồn, rừng thiêng là nơi có nhiều cây gỗ quý như đa, pơ mu, dỗi, lim xanh… Đây là triết lý và là cách ứng xử bao đời của người Cơ tu đối với mẹ rừng, với môi trường tự nhiên.

 Những cây pơ mu trong rừng cổ thụ.

Người Cơ Tu nơi này xem rừng, xem những cây cổ thụ lâu năm như là vị thần sống, gắn lên nó những câu chuyện huyền bí, gửi vào đó làm nơi trú ngụ của các vị thần giúp dân làng có môi trường sống trong lành, có nguồn mạch nước ngọt trong vắt để dân làng uống, có sản động, thực vật phong phú để con người sinh tồn và phát triển. Tình yêu núi, yêu cánh rừng già đã hóa thành dòng chảy sức mạnh, mỗi người dân Cơ Tu là một cánh tay cùng chung sức bảo vệ rừng. Và những tổ bảo vệ rừng đã ra đời, từ đây những cánh rừng không còn hoang vu nữa mà được chăm sóc bảo vệ bởi chính bàn tay những người con của núi.

Nhiều năm trước đây, khi chinh phục đỉnh Arung quanh năm mây phủ ở vùng cao Tây Giang, người Cơ Tu đã phát hiện ra những cánh rừng pơ mu, rừng lim xanh, rừng đỗ quyên... từ hàng trăm đến ngàn năm tuổi. Từ đỉnh cao phóng tầm mắt ra xa, một khu rừng đỗ quyên hiện ra bạt ngàn. Không ai nghĩ ở Tây Giang lại có một khu rừng đỗ quyên rộng lớn thế này. Cả khu rừng như đang chìm trong giấc ngủ dài hàng trăm năm khi không hề có dấu hiệu tác động của con người.

 Rừng đa nghìn tuổi được người làng và chính quyền địa phương quyết tâm bảo vệ.

Trước khi tìm thấy khu rừng đỗ quyên hàng trăm năm tuổi vào tháng 8/2016, một khu rừng ngàn năm tuổi khác là pơ mu tại đỉnh Zi’liêng (cao 1.400 m) đã được người dân bản địa phát hiện vào năm 2011. “Vương quốc pơ mu” này rộng đến 4.500 ha nằm ngay biên giới Việt - Lào. Riêng vùng lõi rộng chừng 450 ha, trong đó có 725 cây pơ mu được công nhận là Cây di sản Việt Nam vào tháng 5/2016.

Với độ cao trung bình từ 800 - 1.000 m so với mực nước biển, ở Tây Giang không hiếm những cánh rừng nguyên sinh bạt ngàn. Trong đó có những cánh rừng cả ngàn năm tuổi như rừng lim xanh quý hiếm rộng 3.500 ha đang được bảo vệ nghiêm ngặt. Giữa năm 2016, Tây Giang đón nhận Cây di sản Việt Nam cho 2 cây đa sộp. Đến cuối năm, huyện Tây Giang tiếp tục hoàn thiện hồ sơ để đề nghị công nhận cho một cây đa cổ thụ ở xã Tr’Hy, tại một cánh rừng có độ cao khoảng 1.200 m. Đây là cây đa được cho là lớn nhất huyện với đường kính thân gần 5 m, tán rộng 80 m.

Quần thể cây di sản hiện nằm chủ yếu ở 2 xã A Xan và Tr’Hy của huyện Tây Giang mới phát lộ được hơn một thập kỷ, do chính những người dân ở đây tìm kiếm, đánh dấu và thống kê lại chủ yếu nằm ở độ cao 1.500m so với mặt nước biển, dưới chân núi Zi’lieng. Những cây pơ mu chủ yếu có tuổi từ hơn 300 năm đến 1.000 năm. Đường kính cây pơ mu lớn nhất gần 5,5m và chỗ tập trung nhiều cây pơ mu nằm ở địa phận xã A Xan trong tổng thể 90 ngàn ha rừng tự nhiên.

Và, ở Tây Giang còn có một rừng đa cổ thụ, khiến nhiều người khi lạc vào đây giống như đang lạc vào thế giới cổ tích của người khổng lồ. Ở làng A ting (xã Ga ry, huyện Tây Giang) có một rừng cây đa cổ thụ vẽ lên muôn hình vạn trạng giữa núi rừng thâm u kỳ vỹ. Già làng A Ting - Ríah Nhoót khi dẫn chúng tôi cùng những trai làng vào rừng đa, già vừa đi vừa kể chuyện, thủ thỉ như đang nói chuyện với rừng, với những hoang dã xa xôi của miền biên viễn này: “Đã trên 70 năm rồi đấy, mình già đi, chứ những “cụ” đa này không thay đổi gì  nhiều. Lúc còn nhỏ, già đã thấy những cây lim to như thế này, giờ đã lên lão rồi mà vẫn thấy như thế. Để bảo vệ rừng, người Cơ Tu đã sáng tạo nên những truyền thuyết, huyền thoại. Rồi bằng hình thức truyền miệng các câu chuyện đã được lưu truyền từ đời này sang đời khác. Những khu rừng đã hóa thành linh thiêng không ai dám xâm phạm”, già làng nói.

Gốc pơmu hình Rồng 1200 năm cao 39m.

Người Cơ tu giữ rừng làm du lịch

Chính quyền Tây Giang với tôn chỉ “rừng mất, Tây Giang suy vong”, lãnh đạo huyện đã thành lập tổ quản lý bảo vệ rừng thôn, bản để tuần tra từ nhiều năm qua. Những già làng uy tín, có sức ảnh hưởng với cộng đồng cũng thường xuyên nói chuyện, vận động người dân, do vậy đã tác động mạnh mẽ đến ý thức giữ rừng của mỗi người Cơ Tu...

Sau khi làm lễ đón nhận danh hiệu Cây di sản cho 725 cây pơ mu, huyện Tây Giang cũng đưa vào vận hành khu lưu trú khoảng 10 nóc nhà sàn truyền thống của người Cơ Tu ngay tại khu vực sát lõi của khu rừng. Với thời tiết mát lạnh dễ chịu, mùa hè nhiệt độ cao nhất khoảng trên dưới 30 độ C cùng với việc thiên nhiên ban tặng cho nhiều cánh rừng ngàn tuổi, nhiều cây đa cổ thụ tuyệt đẹp, Tây Giang đang hướng đến phát triển du lịch sinh thái, du lịch xanh. Chính quyền huyện Tây Giang xúc tiến phát triển mô hình du lịch sinh thái để thu hút du khách đến với Tây Giang khám phá “Vương quốc Pơ mu” giúp đồng bào người Cơ Tu nơi đây “sống” được nhờ rừng.

 Chính quyền Tây Giang với tôn chỉ “rừng mất, Tây Giang suy vong” đã thành lập tổ quản lý bảo vệ rừng thôn, bản để tuần tra từ nhiều năm qua.

Năm 2017, chính quyền huyện Tây Giang đầu tư Làng du lịch sinh thái Pơ mu với những ngôi nhà sàn truyền thống nằm gần khu rừng Cây di sản Việt Nam. Đây là nơi tiếp đón du khách đến tham quan, thưởng lãm và nếu có nhu cầu lưu trú, du khách đăng ký để khám phá không gian huyền bí giữa núi rừng… Hằng năm, vào tháng 2 dương lịch, UBND huyện Tây Giang phối hợp với các xã tổ chức lễ hội Tạ ơn rừng với những nghi thức mang đậm dấu ấn văn hóa tâm linh truyền thống của đồng bào Cơ Tu ở huyện miền núi giáp với nước bạn Lào. Đây cũng là dịp theo quan niệm của đồng bào Cơ Tu là thời điểm tốt nhất trong năm để mở cửa rừng. Sau lễ này, người dân mới vào rừng săn bắn, thu hái sản vật.

Ông Nguyễn Văn Lượm, Chủ tịch UBND huyện Tây Giang cho biết, hiện Huyện đã dựng lên 10 nhà Gươl tại vùng lõi pơ mu để phục vụ công tác bảo tồn và du lịch. Huyện cũng đang xúc tiến dựng các điểm dừng chân, mở dịch vụ du lịch homestay cho các hộ dân sinh sống quanh vùng đệm rừng Pơ mu. Tây Giang sẽ tiếp tục hoàn thành tất cả những cơ chế chính sách và thủ tục trong quản lý gắn với bảo vệ và phát triển rừng. Trước mắt, Huyện sẽ thành lập tổ quản lý khu du lịch sinh thái văn hóa pơ mu.

Với định hướng đó, Huyện sẽ kiến nghị lãnh đạo các cấp cần có những chính sách ưu tiên, đặc biệt có chính sách kêu gọi đầu tư để phát triển du lịch phía tây Quảng Nam, trong đó điểm nhấn là tiếp tục phát triển, bảo vệ tốt quần thể cây di sản rừng pơ mu.

Với nguồn tài nguyên độc đáo, cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, văn hóa được bảo tồn nguyên vẹn, người dân thân thiện…, nếu được đầu tư về hạ tầng giao thông và quảng bá tốt thì chắc chắn 500 ha rừng pơ mu sẽ trở thành một sản phẩm du lịch đặc biệt và khác biệt, thu hút đông đảo du khách trong và ngoài nước. Khách du lịch khi tới đây tham quan nghỉ dưỡng cũng đã gán cho khu rừng rất nhiều cái tên mĩ lệ: “Vương quốc pơ mu”, “công chúa ngủ trong rừng”, “đại ngàn lâm mộc ngũ hổ pơ mu”... chính vì quá yêu mến và choáng ngợp trước thiên nhiên ở nơi này. 

 UBND huyện Tây Giang đã phục dựng lại các lễ hội truyền thống như lễ khai năm tạ ơn rừng, lễ kết nghĩa, lễ dựng cây nêu và các trò chơi dân gian…

Du lịch ngắm rừng đang là hành trình du lịch mới mẻ và hấp dẫn ở Tây Giang. Ngoài thiên nhiên hùng vĩ choáng ngợp hiện ra trước mắt, du khách còn có cơ hội được thưởng thức văn hóa tộc người Cơ Tu đặc sắc và thăm cột cờ Tổ quốc trên đỉnh Zi’lieng, thăm thung lũng A Xan, cổng trời Tây Giang...

UBND huyện Tây Giang đã chỉ đạo phục dựng lại các lễ hội truyền thống như lễ khai năm tạ ơn rừng, lễ kết nghĩa, lễ dựng cây nêu và các trò chơi dân gian… nhằm thu hút du khách tham quan. UBND huyện đã phê duyệt quy hoạch tổng thể phát triển du lịch trên địa bàn đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2035. Được biết Tây Giang là một trong những điểm thu hút khách du lịch đến tham quan, nghỉ dưỡng. Nơi đây còn lưu giữ nhiều nét văn hóa bản địa độc đáo, có nhiều di tích, danh thắng tự nhiên đẹp và khí hậu luôn mát mẻ như khu du lịch Làng truyền thống Cơ Tu, Làng cổ Pơmu, Đỉnh Quế, Đỉnh dừng chân Aliêng, khu du lịch Cộng đồng Ta lang, Pơ’Ning… Đây là những tiềm năng, lợi thế để địa phương khai thác, phát triển du lịch, trong đó có du lịch xanh.

TIÊU DAO– A LĂNG PHƯỚC

Chú thích ảnh:

1,7: Những cây pơ mu trong rừng cổ thụ.

2,3,9: Rừng đa nghìn tuổi được người làng và chính quyền địa phương quyết tâm bảo vệ.

4,5: Gốc pơmu hình Rồng 1200 năm cao 39m.

13,14,16,18: Chính quyền Tây Giang với tôn chỉ “rừng mất, Tây Giang suy vong” đã thành lập tổ quản lý bảo vệ rừng thôn, bản để tuần tra từ nhiều năm qua.

12,21: UBND huyện Tây Giang đã phục dựng lại các lễ hội truyền thống như lễ khai năm tạ ơn rừng, lễ kết nghĩa, lễ dựng cây nêu và các trò chơi dân gian…