MTXD - Bốn xã vùng cao của Tây Giang giáp Lào trước kia thường được gọi là khu 7, trong tâm trí nhiều người đó là vùng biễn viên cheo leo, nghèo khó và và xa lắc. Nhưng giờ đây trên vòng cung biên thùy ấy, đồng bào Cơ Tu trong 4 xã gồm Tr'hy, Gary, Ch'ơm và A xan vẫn đang từng ngày từng giờ vươn lên để thoát đói nghèo. Chúng tôi đã thấy được những sự đổi thay đáng mơ ước trong những mái nhà sàn nơi đây.

Định cư để đổi thay

Tây Giang là một huyện vùng cao, thuộc miền biên viễn của tỉnh Quảng Nam. Địa giới phía tây của huyện là đường biên với Lào. Cách đây chỉ hơn thập niên, người ở miền xuôi Quảng Nam còn gọi nơi này là "chốn thâm sơn cùng cốc", nhưng bây giờ đã hoàn toàn khác. Huyện Tây Giang có 8/10 xã là xã biên giới, với 67km đường biên tiếp giáp với 2 huyện Kà Lùm và Đắc Chưng, tỉnh Sê Kông, Lào. Tuyến đường lên các xã vùng cao này đi qua 4 xã của Tây Giang gồm Tr'hy, Gary, Ch'ơm và A xan đã thi công chừng 6 năm nay để nối với cửa khẩu Tây Giang (Quảng Nam) – Kà Lừm (tỉnh Sê Kông, Lào).

Những bản làng được quy hoạch lại trong chương trình định canh định cư lâu dài của huyện Tây Giang.

Tây Giang đã khoác lên mình tấm áo mới, đường lên Tây Giang có nhiều con đường nhựa dọc - ngang chạy về đến trung tâm huyện lỵ. Không chỉ đường, cả điện chiếu sáng cũng lung linh đến các buôn, nóc người Cơ Tu, và vào tận cửa khẩu Việt - Lào. Nhiều năm trước, đường đến các các xã giáp biên như A xan, Ch’ơm cực lắm. Xe đò chỉ đến trung tâm huyện lỵ, còn muốn đến các xã khu 7 chỉ có một cách là đi xe thồ, hoặc cuốc bộ vì mùa mưa đường đất trơn trượt, sạt lở chia cắt.

Sau gần nhiều năm tái lập, từ các nguốn vốn của tỉnh, Trung ương đầu tư, huyện Tây Giang bắt tay vào đầu tư xây dựng hệ thống cơ sở hạ tầng cho vùng cao, đầu tiên là mở rộng và nâng cấp tuyến đường huyết mạch Lăng-Tr’hy, rồi tuyến Tr’hy-Axan-Gari, và thông tuyến Axan lên đến Ch’Ơm.  Tuyến đường công vụ từ A tiêng - trung tâm huyện lỵ Tây Giang (Quảng Nam) lên A xan khoảng 40km đã được san ủi, mở rộng, việc đi lại thuận tiện hơn rất nhiều. Lên đến đỉnh dốc Abanh, Axan hiện ra trước mắt như một bức tranh tuyệt đẹp giữa rừng núi.

Từ khi con đường Tây Giang sang Lào được mở ra, UBND huyện Tây Giang quyết tâm “quy hoạch” lại các bản làng người Cờ Tu. Vẫn theo cấu trúc cũ nhưng hiện đại hơn, quy củ hơn và có nhiều công trình vệ sinh công cộng, trường học, sân chơi thể thao…một cách bài bản. Vẫn cái nương, con suối, ngọn đồi, nhưng bản làng mới khang trang, quy hoạch sạch đẹp. Làng nào cũng đặt nhà Gươl ở giữa làng, xung quanh là sân chơi, quảng trường rộng dành để tụ hội làng, rồi mới đến các lớp nhà của các hộ dân vây xung quanh, ngoài xa là những ruộng lúa.

 Giao thông được cải thiện là một thuận lợi lớn để phát triển kinh tế ở khu vực biên giới này.

Dẫn chúng tôi đi men theo một lối mòn nhỏ có cây cầu là gốc cổ thụ đã mòn vẹt chân người vào bản Ca Nong 1, anh Zơ Râm Buôn (xã A xan) cho biết: “Nhờ có con đường lên cửa khẩu phụ nên làng bản chúng tôi đã được đổi mới hơn. Xưa nay, đồng bào sống lựa theo các triền dốc núi. Các mái nhà sàn gỗ lợp lá rừng cheo leo từ cao chuyển dần xuống địa hình thấp cạnh các con suối chảy xuống từ dãy Trường Sơn. Bây giờ nhà gỗ lợp tôn chắc chắn, lại ở trên cao nên không sợ lũ cuốn. Làng quy hoạch có chỗ vui chơi giải trí nên đời sống tinh thần của bà con cũng được thây đổi đáng kể. Muốn đời sống bà con được cải thiện, trước hết phải ổn định chỗ ở đã!” anh Zơ Zâm Buôn hồ hởi.

Có được điều đó, là nhờ nhiều năm qua việc triển khai chính sách định canh định cư, sắp xếp ổn định dân cư cho đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) đã có nhiều chuyển biến tích cực, tạo điều kiện để người dân phát triển sản xuất, ổn định đời sống, góp phần bảo vệ an ninh trật tự, giữ vững chủ quyền biên giới quốc gia. Theo ông Bhling Mia, Phó Bí thư Huyện ủy, Chủ tịch UBND huyện Tây Giang: “Để người dân có được cuộc sống ổn định lâu dài, xóa đói giảm nghèo bền vững thì nhất thiết phải sắp xếp lại dân cư theo hướng tập trung, bố trí nơi ở ổn định gắn với bố trí đất canh tác, đây là yếu tố quan trọng để người dân có điều kiện phát triển sản xuất, tự vươn lên thoát nghèo.

Ngoài ra khi sinh sống tập trung theo cộng đồng thì điều kiện thụ hưởng các chính sách hỗ trợ từ nhà nước sẽ được đảm bảo, việc đầu tư cơ sở hạ tầng và công tác quản lý dân cư được thuận lợi rất nhiều”. Triển khai thực hiện chủ trương này, huyện đã đề ra phương châm nơi nào có đất ruộng, có đất sản xuất thì nơi đó có nhân dân, địa phương thường xuyên vận động, kêu gọi, nhất là những hộ dân ở các vùng ven sông suối, vùng có nguy cơ sạt lở vào nơi ở mới để ổn định cuộc sống, đảm bảo tính mạng trong mùa mưa lũ. Bằng các nguồn vốn hỗ trợ từ các chương trình, chính sách của Trung ương, tỉnh, đến nay huyện đã san ủi và bố trí cho gần 3.400 hộ dân có chỗ ở ổn định tại 70 điểm định cư (diện tích tại mỗi điểm từ 4ha đến 10ha).

 Những quán tạp hóa của người Kinh mang lên đã có nhiều loại hàng hóa phục vụ đời sống nhân dân.

Với sự nỗ lực, quyết tâm của của cả hệ thống chính trị và sự đồng tình, ủng hộ từ nhân dân, huyện Tây Giang được đánh giá là địa phương thực hiện tốt công tác ĐCĐC, sắp xếp ổn định dân cư so với các địa phương khác của tỉnh; hệ thống cơ sở hạ tầng như điện, đường giao thông, hệ thống cấp nước... tại các điểm bố trí dân cư được đầu tư khá đồng bộ như tại thôn Pơ Ríng, A Ró, xã Lăng; thôn R Bhượp, A Tring, A Grồng, xã A Tiêng; thôn K’noonh, A Rầng, xã Axan...

“Phố” biên viễn

Già làng Zơ Râm Bơơi (thôn A Rầng, xã Axan) cười viên mãn khi nói chuyện với chúng tôi: “Bây giờ, vào bản thấy đàng hoàng hơn, to hơn. Có sân cho trẻ con chơi, có tivi truyền hình cáp cho người làng xem tivi, có công trình nước sạch, có nhà vệ sinh hợp lý không lo dịch bệnh nữa. Đấy là nhờ Đảng và Nhà nước làm cho đấy, chứ người làng mình không làm được đâu! Bây giờ, đã hết cảnh nhà trên chuồng trại sát nhà dưới, rồi mưa đến, phân gio, nước thải từ chuồng trại chảy tràn xuống. Không còn bệnh tật, đồng bào sống vui khỏe hơn hẳn, có nhiều thời gian làm lụng và nuôi dạy con cái hơn!”.

 Học sinh cấp hai trọ học tại trường THCS nội trú xã A xan.

Trên vùng đất biên viễn này, nhiều bản làng đã được quy hoạch mạch lạc, đâu ra đó. Những ngôi nhà gỗ còn mới, gọn ghẽ, thành hình vòng cung xung quanh một khoảnh đất rộng mà tâm là một nhà Gươl cũng mới được dựng lại. Cả làng không có lấy một chút ít rác rưởi nào. Nhà nào dưới cầu thang gỗ cũng có xếp giầy dép bỏ ngoài trước khi vào nhà. Trước sân là những khoảnh đất trống, dành để lót tấm cót phơi thóc. Lũ trẻ con mặt mũi sáng sủa, sạch sẽ tụm lại chơi trò đá cầu ở trước cửa nhà Gươl.

Trong những ngôi nhà mới, những chiếc chảo bắt sóng vệ tinh để xem ti vi cũng được đưa đến. Nhiều nhà tiếng nhạc xập xình phát ra. Chúng tôi buột miệng: “Cảnh sống yên bình và thanh nhã quá!”. Nghe thế, anh phó chủ tịch xã cười như khoe. Chúng tôi đứng trên những triền núi cao, nhìn xuống những bản làng khang trang quy củ phía dưới mà thấy mừng cho vùng biên này, khi tối tối ánh điện bừng sáng lên như ở phố. Chúng tôi biết rằng để có được bản làng khang trang như hôm nay không biết bao nhiêu công sức của quân và dân đã đổ xuống trên miền núi cao này. Nhưng hơn hết đó là những sự đổi thay rất đáng hy vọng.

Anh Trương Đức Việt, Phó Trưởng đồn biên phòng Axan cho biết, những bản làng nơi cổng trời A xan, Ch’ơm bây giờ đã khang trang, gọn gàng, sạch đẹp, các tệ nạn mê tín dị đoan đã giảm hẳn, ốm đau bà con đã không còn nhờ thầy cúng mà đã đưa người bệnh đến trạm xá quân dân y kết hợp hay Đồn Biên phòng để khám và chữa trị. Trên địa bàn A xan và Ch’ơm đã có trạm thu sóng, bà con trong xã đã được xem tất cả các chương trình của Đài truyền hình Việt Nam. 100% con em đồng bào dân tộc trong xã đã được cắp sách đến trường và học trong những ngôi trường được xây dựng vững chãi, khang trang. 100% các thôn bản đều có nhà Gươl văn hoá làm nơi hội họp, đọc sách nghe đài.

 “Phố biên viễn” trung tâm huyện lỵ Tây Giang.

Ông Bling Mia, Bí thư Huyện ủy Tây Giang đánh giá, vùng cao của Tây Giang giáp Lào trước kia thường được gọi là khu 7 trong tâm trí nhiều người đó là vùng biễn viên cheo leo xa lắc và nghèo khó. Đồng bào Cơ Tu trong 4 xã gồm Tr'hy, Gary, Ch'ơm và A xan đã và đang từng ngày từng giờ vươn lên để thoát đói nghèo. Những thành tích mà các xã khu 7 đã làm được có thể gọi là một kỳ tích ở vùng cao này. Nhưng vẫn còn đó muôn vàn những khó khăn để người dân nơi đây thoát nghèo, để huyện Tây Giang không còn là một trong những huyện nghèo nữa.

Từ chỗ không có một mét đường giao thông, nay huyện Tây Giang đã có gần 400km đường giao thông đến tận từng khu dân của 70 thôn. 84/95 khu dân cư đoạn tuyệt hẳn với đời sống du canh, du cư, phá rừng làm nương rẫy, có điện, nước sinh hoạt, có trường học, trạm y tế… Chúng tôi đã thấy được những sự đổi thay đáng mơ ước trong những mái nhà sàn nơi đây.

TIÊU DAO – MINH NGỌC

Kỳ 2: Hành trình của cây lúa nước.