Cứu lấy những đàn voi - Bài 1: Nước mắt của bầy voi

MTXD - Những chú voi bị xích chân với vết thương đau đớn, hay những chú voi từng bị kiệt sức vì phải phục vụ du lịch ở Tây Nguyên đã khiến nhiều người cảm thấy xót xa. Biểu tượng của một vùng đất và niềm tin của con người đang dần mai một dưới những dấu chân voi.

Cách đây chỉ hơn 1 tháng, hình ảnh chú voi bị xích chân ở vườn thú Hà Nội (công viên Thủ Lệ), da nhìn như già nua, nhiều vùng da bị bạc, tai sứt sẹo, nhiều người bày tỏ xót xa, băn khoăn về lý do hai cá thể voi tại đây phải sống trong cảnh xiềng xích. Voi Thái và voi Banang là tên 2 con voi ở công viên này, được đưa về Hà Nội năm 2010. Vườn thú Hà Nội tiếp nhận với mục đích nuôi dưỡng, bảo tồn động vật hoang dã. Trong xiềng xích của mình, chỉ cần nghe tiếng động lạ hay tiếng còi xe hú ngoài đường bầy voi cũng có thể giật mình, phản ứng bột phát và gây nguy hiểm cho người chăm sóc.

Số lượng voi nhà ngày một ít đi ở Tây Nguyên.

Còn nhớ một vụ việc đau lòng xảy ra khi chú voi của đoàn xiếc được đánh giá là rất hiền lành bỗng dưng nổi điên quật chết một bé trai tại xã Đức Mạnh (Đắk Mil, Đắk Nông) chỉ vì nghịch ngợm trêu chọc chú voi này vào năm 2014. Sự việc đã gây nên nỗi đau cho gia đình nạn nhân, cũng là bài học về việc quản lý động vật nguy hiểm khi voi “nổi điên” đã gây ra những hệ lụy khôn lường.

Nhiều người gắn bó với voi ở Tây Nguyên nhận định rằng lý do dẫn đến voi phản ứng lại với con người do sự thúc ép voi làm việc quá nhiều, môi trường sống quá o ép và bức xúc trong mùa động đực thường vào dịp từ tháng 1 đến 3 âm lịch hằng năm. Ngay cả với những con voi đã thuần dưỡng ở Đắk Lắk, Đắk Nông vẫn xảy ra tình trạng voi nổi giận.

Bên cạnh đó, voi còn phải đối diện với tình trạng bị sát hại để lấy ngà, lấy lông đuôi. Vào 16/10/2010, voi Păk Kú bị kẻ xấu chém 217 nhát rìu và búa trong rừng của buôn N'Drếch (xã Ea Huar, huyện Buôn Đôn) dấy lên sự phẫn nộ. Sau gần 3 tháng dù được chủ tận tâm cứu chữa bằng đủ mọi cách nhưng ngày 6/1/2011, chú voi Păk Kú vốn quen thuộc với hàng ngàn du khách khi tới với Buôn Đôn - Tây Nguyên đã ra đi do những vết thương quá nặng. Vào năm 2006, voi Păk Kú cũng đã từng chết hụt một lần bởi những kẻ săn ngà. Đó là vào giữa năm 2006, khi ông Nguyễn Trụ (chủ voi Păk Kú) buộc voi trong rừng cách nhà chừng 3km thì ban đêm bọn “voi tặc” đã dùng kích điện gí làm voi cháy sém nhiều nơi trên thân thể. Lần đó Păk Kú đã vùng đứt sợi dây xích và chạy thoát. Ngay chính tại Công viên Thủ Lệ cũng từng có 2 chú voi bị chết. Năm 2011 có một chú voi bị chết tại đây. Voi bị chết là con đực, tên Krông, khoảng 25 năm tuổi. Krông được đưa về vườn thú từ rạp xiếc vì không thể thuần hóa. Ngày 27/4/2005, một con voi khác nặng gần bốn tấn, tên Phalan tại vườn thú này cũng lăn ra chết. Nguyên nhân được xác định do Phalan quá già và bị bệnh.

Hai chú voi bị xiềng xích ở Công viên Thủ Lệ (Hà Nội) khiến nhiều người xót xa.

Chỉ tỉnh riêng từ năm 2010 đến nay, hàng chục voi quý ở Tây Nguyên đã bị sát hại. Đáng chú ý như voi Spa bị giết ở Khu Du lịch sinh thái Buôn Đôn, voi Păk Cú (huyện Lắk, Đắk Lắk), voi Bec Khăm ở Lâm Đồng cũng bị sát hại. Cách đây hơn 10 năm, một vụ giết voi bằng cách chích điện và chém voi để lấy đuôi và ngà cũng đã xảy ra ở Lâm Đồng. Tương tự, con voi nhà của Ka Tứk (ở xã Krông Na, huyện Buôn Đôn, tỉnh Đăk Lăk) cũng bị kẻ gian chặt mất một phần đuôi để lấy lông. Ngày 23/7/2010, Công an huyện Lak (Đắk Lắk) đã bắt tạm giam 4 đối tượng chuyên trộm cắp lông đuôi voi gồm: Phạm Văn Huy, Lê Viết Dũng, Đàm Văn Nội và Y Bra H’Wing. Theo khai nhận, thời điểm ấy vào tháng 3/2010, Phạm Văn Huy và Đàm Văn Nội tìm đến một con voi nhà ở xã Đak Liêng (huyện Lăk, Đăk Lăk) rồi dùng dao chặt đứt một đoạn đuôi dài khoảng 10 cm đem bán cho một tiệm vàng với giá 20 triệu đồng. Đến đầu tháng 7/2010, bốn đối tượng trên lại đến xã Đak Liêng nhổ trộm khoảng 200 sợi lông đuôi của một số con voi nhà, đem bán cho một tiệm vàng khác với giá 6 triệu đồng. 

Ngược ngàn về miền cao nguyên, chỉ cách đây hơn 1 năm về trước, khi những chú voi ở Buôn Đôn vẫn ngày ngày phải oằn mình phục vụ du lịch mới thấy thương. Vào thời điểm phải phục vụ du lịch những ngày cao điểm tại đây, những con voi quý ở Buôn Đôn phải làm việc 8 đến 10 tiếng đồng hồ. Cứ mỗi tiếng đồng hồ khách du lịch cưỡi voi, quản lý voi thu 400 ngàn đồng, sau mỗi tua làm việc cật lực, phần thưởng cho những con voi quý này chỉ là 1 hoặc 2 cây mía. Như vậy, một ngày làm việc, một con voi có thể mang về khoản lợi nhuận 2 đến 4 triệu đồng. Con voi cái có tên Buôn Nhang (63 tuổi) của ông Y Glư B’krông (trú tại buôn Đôn, xã Krông Na, huyện Buôn Đôn) cũng bị chết. Nguyên nhân voi chết được xác định do kiệt sức vì đã già nhưng vẫn phải phục vụ du lịch. Cùng với đó, ngày 11/2/2013, con voi cái tên H’plo (35 tuổi) thuộc sở hữu của Trung tâm Du lịch Bản Đôn (Công ty TNHH Một thành viên Xuất nhập khẩu 2-9 Đắk Lắk) bị chết khi được thả ăn trong rừng. Nguyên nhân cũng do phục vụ du lịch quá sức. 

Ngày 17/8/2023, hai chú voi ở công viên thủ lệ đã được thảo xích để tự do đi lại trong khu vực.

Theo số liệu thống kê từ Chi cục Kiểm lâm tỉnh Đắk Lắk cho biết; năm 1980, đàn voi của tỉnh này có 502 con. Năm 1990 còn 298 con và đến năm 2000 chỉ còn 96 con. Năm 2023 chỉ còn 37 con. Cùng với đó, ở Gia Lai, làng voi Nhơn Hòa (huyện Chư Sê) cũng chẳng còn chú voi nào sau khi voi Yẵ Tao là voi cuối cùng ở bắc Tây Nguyên đã chết năm 2020. Trước thực trạng đàn voi Tây Nguyên ngày càng bị mai một dần, năm 2006, Thủ tướng Chính phủ phê duyệt kế hoạch hành động khẩn cấp để bảo tồn voi ở Tây Nguyên (chủ yếu là Đắk Lắk). Chính phủ giao cho các Bộ, ngành chức năng ở Trung ương phối hợp cùng các tỉnh có đàn voi xây dựng khu bảo tồn phát triển sinh cảnh sống lâu dài của voi, tổ chức lập hồ sơ gắn chíp điện tử cho voi nhà để giám sát bảo vệ, nghiên cứu khoa học về sự sinh sản của voi đã thuần dưỡng để phát triển đàn voi nhà, ngăn chặn có hiệu quả các hành động săn bắn, buôn bán voi và các sản phẩm của voi.

Những ngày cuối tháng 8, hai chú voi ở Vườn thú Hà Nội đã được tháo xích, tự do đi lại trong khuôn viên chuồng nuôi sau khi hàng rào điện được Vườn thú Hà Nội sửa chữa, khôi phục hoạt động. Từ khi được tháo xích tới giờ hai cá thể voi thích nghi rất tốt. Kể cả khi chúng lại gần hàng rào, đứng cạnh nhau cũng không xung đột, gây hấn. Nhân viên của vườn thú rất lo việc thả hai con voi mà chẳng may chúng xung đột hoặc xảy ra tai nạn nhưng rất may chưa có chuyện gì xảy ra. Tuy nhiên, do được nuôi và chăm sóc trong vườn thú khoảng 10 năm nhưng với điều kiện chuồng nuôi chật hẹp, bị xích và không đảm bảo về nhu cầu đi lại tự nhiên, tình trạng sức khỏe của hai con voi này ngày càng suy giảm. Đối với voi, việc di chuyển tự nhiên sẽ cải thiện thể chất và tinh thần tốt hơn.

Tổ chức Động vật châu Á (Animals Asia - AAF) có văn bản gửi Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội đề xuất phương án đưa 2 cá thể voi ở vườn thú Hà Nội về vườn quốc gia Yok Đôn (Đắk Lắk). Đây là nơi đang bảo tồn Voi và cũng là địa bàn gốc của 1 trong 2 con Voi này. Tổ chức này sẵn sàng tài trợ chi phí vận chuyển, nếu đề xuất được chấp thuận.

Tiêu Dao - Thanh Bình